Burning Man’den mesaj var: Çölden İnternete Taşınıyoruz
Zor dönemlerden geçerken Burning Man’in topluluklarla ilişkisinden ve kültürel süreçlerinden ne öğrenebiliriz?
Önce Kısa Bir Hikaye: İlk Ateş
21 Haziran 1986’da San Francisco’nun Baker sahilinde sıradışı bir olay gerçekleşmektedir. Yaklaşık 35 kişilik kalabalık ahşap bir insan modelinin karanlık gecede yanışını izlemektedir. Heyecana kapılan bir kadın, yanan adama doğru koşarak bu mistik ayinin içine dalar ve onun yanmakta olan kolunu indirip kaldırmaya başlar. İşte bu içgüdüsel hareket, katılımcı sanat gösterisinin ilk ritüelidir. O gün orada gerçekleşen ufak çaplı buluşma bir hareketin ilk buluşmasıdır. O ateş yıllar içinde küresel bir yangına dönüşecek Burning Man’in ilk ateşidir.
Bu ilk ateş nasıl dünyayı saran bir yangına dönüştü?
35 kişilik bir topluluktan 70 bin kişilik kitleye
Burning Man yaratıcı toplulukların buluştuğu bir kültür platformu. Bu buluşmadaki ritüeller, etkinlikler ve sanat deneyimleri katılımcı topluluklar tarafından tasarlanıyor. O yüzden Burning Man bir müzik ve sanat etkinlikten daha çok bir kültür hareketi.
Burning Man 1986 yılında sadece 35 kişinin katıldığı bir sahil etkinliğiydi. 2019’a gelindiğinde 70 bin insanın çölün ortasında inşa ettiği devasa bir şehre evrildi. İçinde onlarca topluluk, binlerce sanat gösterisi ve ritüelleri olan bir buluşma. Sanat arabalarından alt-kültür konserlerine, tematik kamplardan şamanik ritüellere kadar herşeyi topluluklar tasarlıyor. Burning Man’in kurucularından Larry Harvey, Black Rock Çölü’ndeki bu buluşmayı dijital bir uygulamaya benzetiyor. Biz uygulamayı tasarlıyoruz, insanlar içerik getiriyor diyor.
Beraber üreten topluluklar nasıl bir araya geliyor ve beraber çalışıyor?
Burning Man’in topluluk tanımı nedir?
Topluluk demek her yerde ve her an oluşan, ritüeller geliştiren ve her ölçekte içerik tasarlayabilen yaratıcıların bir araya gelmesi demek. İşte bu tanım Burning Man’in DNA’sını anlamamıza yardımcı oluyor.
Yaratıcı kültürü sürükleyen ilkeler
Kurallar yerine inanç sistemi
1986 yılında Larry Harvey bir arkadaşına “hadi bir adam yakalım” diye teklif ediyor ve beraber ahşap bir heykel inşa ediyorlar. Hikaye 2,5 metrelik bir ahşap heykelle başladı. O gece yakılan adam figürü her yıl büyüdü ve etrafındaki topluluklar çoğaldı. Böylece çölün üzerinde eşsiz bir kültür yeşerdi. Binlerce insanın beraber çalışması için gereken sistem nasıl tasarlanıyor? Cevabı ethos.
Kültürü belirleyen kurallar yok. Ethosu var. Ethos bir topluluğu yönlendiren idealler ve inançlar demek. Burning Man 10 tane ilkenin üzerinde yükseliyor. Larry Harvey bu ilkeleri 2004’de kaleme almış. İlk günden tam 18 yıl sonra. Çünkü bu ilkeler, toplulukların beraber üretme ve yaşama pratiklerini temsil ediyor. Larry Harvey’nin yaptığı tek şey bu ilkeleri yakalayıp duvara asmak.
10 tane ilke üzerinde yükselen bir kültür platformu
Burning Man yaratıcıların kendini özgürce ifade etmek için geldiği bir oyun alanı. Özgür dışavurumu karşılayan ilkenin adı radikal öz ifade. Bugüne kadar binlerce insan, nefes kesici sanat eserleri yarattı. Sonsuz sayıda sanat formu var. Sadece sergilemek için değil etkileşim yaratmak için. Bir çatı tema yaratıcılara yön veriyor. Bu temaya uygun olarak tasarlanan sanat enstalasyonlarla beraber, ritüeller ve etkinlikler deneyimi tamamlıyor. İlk resmi tema, 1996'daki cehennem teması. Bu temaya Dante’nin Infernosu ilham veriyor.
Burning Man’in başarısı radikal öz ifadeyi kolaylaştıran bir sistem kurması.
Bir röportajda Harvey şöyle diyor:
“İnsanların kalbine dokunan sanat eserleri, bir anlam ifade etsin ya da etmesin, bulunarak teşvik ediliyor”.
Bu yüzden Burning Man Project’in mevcut lideri Marion Goodell Burning Man çalışanlarına kültür kolaylaştırıcısı diyor.
1- Dünyadan Kopuk İnsanlarla Bağlı Bir Hac Yeri
Burning Man konsepti modern toplumdan zihinsel bir kopuşu temsil ediyor.
İnsanların toplumsal ayarlarında var olan topluluk ve ritüel ihtiyacı ancak bu kopuş sayesinde tam olarak deneyimlenebiliyor. 1994’teki bir makalede Larry Harvey Burning Man deneyimini modern toplumun deneyimi ile kıyaslamış:
“İçinde yaşadığımız toplumlardaki ritüeller tek boyutlu ve tüketim üzerine kurulu. Burning Man ise çok boyutlu bir deneyim sunuyor. Grafik ve fiziksel boyutları baskın bir deneyim.”
Çöle yolculuk bile dinsel anlamda bir hac yolculuğuna benziyor. O yüzden Burning Man sadece zihinsel değil aynı zamanda mekansal bir izolasyon. Bu psikolojik ve fiziksel katmanlar bütün deneyimin etkisini yükseltiyor.
2- Beraber Üretmek, Beraber Yaşamak
Çöl hem fiziksel bir mekan hem de soyut bir sembol. Fiziksel şartlarıyla topluluklara hayatta kalma misyonu sağlıyor. Bu fiziksel zorluk topluluk inşasında kolaylaştırıcı rolü oynuyor. Komünal çaba ilkesi burada devreye giriyor. Larry Harvey’nin bu ilkeyi formüle döküşü sıradışı.
“Öz farkındalığı yüksek bireylerden oluşan toplumda yaşıyoruz. Bu da büyük resmin içinde kaybolup akışa girmemizi engelliyor. Burning Man anlamı sorgulanmadan kaybolduğumuz süreçleri çoğaltıyor.”
Larry Harvey’e göre çekiçle çivi çakarken çekicin anlamını sormamalısın sadece çiviyi çakmalısın. Buna da kişinin kendisini adama süreci diyor ve bunu geleneksel toplumlardaki kültürel süreçlere benzetiyor. Yolda halata asılan insanları görünce durup yardım etmek büyük anlamda kaybolmanın bir parçası. Çünkü insan deneyimi beraber çalışma pratikleri üzerine kurulu. Burning Man’de büyük eserler inşa etmek taş devrindeki tapınakları inşa etmeye benziyor. Katılımcı bireylerin çalışmaya adanarak büyük resim içinde kaybolması Burning Man’in eşsiz değer önerisi.
3- Hem Çalış Hem Oyna
La Playa çölünde yapılacak iki basit görev var. Topluluk kurmak ya da topluluklara katılmak. Burada aktif katılım ilkesi katılımcıları sahneye davet ediyor. Burning Man’deki formül basit: beraber oyun oynamak ve beraber çalışmak. Harvey’e göre kültür bu iki araçla inşa ediliyor. Böylece insanlar özünde ait oldukları topluluk dinamiklerine dönebiliyor.
Solo gösteriler aktif katılımın en belirgin ve renkli formu. Burning Man’deki sanat performanslarına modern zaman ritüelleri demek mümkün. Örneğin 1992’de ortaya çıkan Java Cow, gün ağarırken insanlara kahve veren bir karakter. Burning Man bu şekilde kendi kültlerini yaratıyor.
Burning Man’e has bir başka kült çöldeki ulaşım araçları. Yaratıcı çözümler renkli görüntülere dönüşmüş. Ulaşım aracımız sanat diyor Harvey. Bugüne kadar binlercesi yapıldı. İlk sanat arabası 1989’daki San Francisco depremine gönderme yapan “Sabah 05.04 Depremi Arabası”.
4- Katılımcı Topluluklar Kültürü Yeşertiyor
Burning Man’in sahibi topluluklar. Her topluluk kendi kurallarını getiriyor. Mesela hediye verme bohem toplulukların bir ritüeli olarak Burning Man’in temel ilkelerinden biri haline gelmiş. Özel mülk kavramı da aynı şekilde. İlkelerin arasında metasızlaştırma var. La Playa’da hiçbir şey satılmıyor. Herkes topluluk çabası ile ayakta duruyor. Beraber çalışarak ve beraber oynayarak derinleşen bir işbirliği kültürü hakim. Örneğin büyük eforlar inşa edilen devasa tematik kamplar yine beraber ortadan kaldırılıyor.
Bu da iz bırakmamak ilkesi. Burning Man’i var eden marka imzası.
Bitirirken: Çölden İnternete Göç
Kültür Kolaylaştırıcıları için mekan fark eder mi?
Marion Goodell bir kültür kolaylaştırıcısı ve Burning Man organizasyonunu yönetiyor. Covid-19 salgını sonrası aşağıdaki açıklamayı yaptı. Herşeyin durduğu bir dünyada kültürün ve onu yaratan topluluğun ne kadar önemli olduğunun bir kanıtı.
Selam Burning Man Topluluğu,
selam sanatçılar, kendi kendilerine kamp kuranlar, sanat arabası yapanlar, gönüllüler, çalışanlar, girişimciler, kanaat önderleri, beraber çalışma meraklıları. Size Burning Man’i iptal ettiğimizi söylemek için burada değilim. Hayır, Burning Man bir kültür, bir harekettir. Bizi belirleyen Burning Man’e getirdiğimiz katkılar… Size sadece işbirliğimizi bu yaz Black Rock şehrinde yapamayacağımızı söylüyorum. Ve sizi büyük bir heyecanla sanal Burning Man’e davet ediyorum.
Burning Man’in odağında Marion Goodel’in saydığı bu topluluklar ve dahası var. Tek amaç beraber yaratmak ve beraber çalışmak. Zaman ve mekan fark etmeksizin. Kültürel organizasyonların formülü bu topluluklarda gizli. Toplulukların bir araya gelmesi ve bireylerin kendilerini ifade etmesi için verimli bir kültür platformu yaratıyorlar. İçerikleri, deneyimleri, ritüelleri olan verimli bir ekosistem.
Larry Harvey’in kültürel süreç tasarımı formülü 30 yılın özetini yapıyor ve insanları bir araya getirmek isteyenlere yol gösteriyor.
“Yalnızca dışavurumcu eylemler sosyal ayinlere dönüşür ve ortak sahnedeki katılım sayesinde anlamsal genişlik ve derinlik kazanır. Bu da kültür yaratımının temel sürecidir.”
Bugün her şeyden önemli olan topluluklarla verimli sohbet ortamı ve ilişki çeşitleri tasarlamak. Tek boyutlu, pasif ve ticari bağlarla kurulan ilişkiler her geçen gün kırılgan hale geliyor. Özellikle kriz ve belirsizlik zamanlarında.
O yüzden topluluklar için oyun ve çalışma alanı yaratma zamanı. Çünkü zor zamanlar ancak topluluklarla beraber aşabilir.
Ana Kaynaklar:
http://www.zpub.com/burn/larry2.html
